سمیرا ذهاب ناظوری؛ آرزو نجفیان؛ بهمن زندی؛ مهدی سیزواری
چکیده
شبهوند کلمه پرکاربردی است که به پایههای مختلف متصل میشود، نقش وندی اشتقاقی را بازی میکند و کلمات مشتق به وجود میآورد. این عناصر زبانی به لحاظ ساختواژی مستقل محسوب میشوند ولی در گذر زمان و تحت ...
بیشتر
شبهوند کلمه پرکاربردی است که به پایههای مختلف متصل میشود، نقش وندی اشتقاقی را بازی میکند و کلمات مشتق به وجود میآورد. این عناصر زبانی به لحاظ ساختواژی مستقل محسوب میشوند ولی در گذر زمان و تحت تأثیر عوامل مختلف معانی مجازی مییابند و در ترکیبات اشتقاقی حاضر میشوند. در این پژوهش به بررسی موردی دو پیشوندواره زبان فارسی، «خوش، بد-» با دو مفهوم متقابل و با بسامد بسیار زیاد در زبان فارسی، در چارچوب صرف شناختی و با استفاده از مدل هماوند (2011) پرداخته میشود. روش گردآوری دادهها پیکرهبنیاد و پیکره مورد استفاده این پژوهش فرهنگ انوری (1381) بوده است. ابتدا تمام واژههای دارای این پیشوندوارهها استخراج و پس از طبقهبندی در چارچوب صرف شناختی هماوند تحلیل شدند. این عناصر زبانی دارای هر سه عملیات شناختی «مقولهسازی»، «پیکربندی» و «مفهومسازی» هستند. بر اساس عملیات «مقولهسازی» این عناصر علاوه بر معنای اصلی و فرهنگ لغتی خود دارای معانی دیگری بودند که شماری از این معانی «پیشنمونه» و شماری نیز «حاشیهای» بودند. پیشوندواره «خوش-» دارای دو معنای پیشنمونهای زیبایی و خوبی و پنج معنای حاشیهای فراوانی، پایبندی، فقدان، مهارت و راحتی بود، و پیشوندواره «بد-» دارای یک معنای پیشنمونهای زشتی و پنج معنای حاشیهای فراوانی، عدم پایبندی، دشواری، شدت، برخورداری از ویژگی مثبت. بر اساس عملیات «پیکربندی»، «قلمروهای» مختلف بررسی شدند. هر کدام از این پیشوندوارهها دارای قلمروهای مشخص و نماهایی مجزا از این قلمروها بودند. پیشوندواره «خوش-» دارای دو قلمرو مقدار و حالت و پیشوندواره «بد-» دارای قلمرو تمایز بود. بر اساس عملکرد «مفهومسازی» به بررسی واژههایی پرداخته شد که دارای پایه مشترک هستند اما عناصر پیشوندی مترادفی بر سر آنها قرار میگیرند و «تفاسیر» مختلف معنایی حاصل میکنند. یافتههای این پژوهش میتواند مؤید این واقعیت باشد که تمام عناصر زبانی دارای مفاهیمی هستند که بیانگر تجربه ذهنی متفاوت سخنوران زباناند و پیشوندها به طور کل و پیشوندوارهها به طور خاص از این قاعده مستثناً نیستند.